tekst-blog

of

de hoedenman,

Maria en het hoofddoekmeisje

De automatische paginateller staat op 366 wanneer ik vanmiddag de laatste alinea voltooi van het verhaal waarvan ik in september 2010 de eerste 36 bladzijden schreef. Sinds die maand heb ik er met horten en stoten aan gewerkt. Soms gingen er maanden voorbij zonder dat er een letter bij kwam. Talloze keren dwaalde ik kriskras door de tekst, hier wat aanpassend, daar iets toevoegend of schrappend. Het mooie van zo’n aanwassend verhaal is dat het een eigen logica ontwikkelt; die lijkt de regie over te nemen en de schrijver te reduceren tot het medium dat alles alleen nog maar even op papier hoeft te zetten. Zoals de beeldhouwer het beeld slechts uit het blok marmer hoeft te bevrijden, om een gevleugelde uitspraak van Michelangelo te parafraseren.

Gister bedacht ik een nieuwe titel voor deze almaar uitdijende vertelling die lang de werktitel ‘Borstverlangen’ droeg. Bij die werktitel voegde zich op zeker moment de achternaam van de protagonist, Daniël Dagloner. De hoedenmaker die meer dan gemiddeld geobsedeerd is door de vrouwenborst, het lichaamsdeel dat regisseur Paul Verhoeven ooit uitriep tot het mooiste dat de natuur heeft voortgebracht. ‘Evolutionair verklaarbaar,’ meldde hij erbij.

En er kwam een ondertitel die Daniël naast de twee vrouwen plaatst die dit verhaal in hoge mate dragen, namelijk Maria en Belgin, ook wel gekend als het hoofddoekmeisje.

Bijna vijf jaar woonde ik in dit verhaal, waarvan ik tot gister niet precies wist hoe het in detail zou eindigen, welke lijntjes ik wel nog aan elkaar moest knopen en welke ik los mocht laten slingeren, zoals we dat van het gewone dagelijkse leven gewend zijn, ook al is het allergrootste deel ervan aan mijn verbeelding ontsproten en heb ik voor de rest mijn geheugen geplunderd en de inhoud daarvan gekneed en gemangeld en tot slot dwarsgebakken. En nu is het klaar. Nu ja, klaar: ten einde. Er zal nog wel een redactieslag overheen moeten om de gevolgen van die gefragmenteerde ontstaansgeschiedenis op te vangen. Maar mij is het vreemd te moede. Alsof ik opeens op straat kom te staan, een lot dat trouwens een van mijn personages treft.

Ik moet nog bedenken waar ik vanaf vandaag onderdak vind.

Intussen wens ik Belgin, Maria, Tomas, Daniël en al die anderen bonne chance op de reis die ze hopelijk zonder mij vervolgen.

Hij beloofde haar de tweeduizend vandaag nog naar haar rekening over te maken en zij gaf hem haar rekeningnummer met een mengsel van dankbaarheid en gekrenkte trots.

‘Zodra ik die lopende lening terugheb, krijg jij een volgende som. Zo kun je alvast je behandeling laten plannen in de kliniek.’

Pedra knikte. Hierna dronken ze met kleine slokjes. Het gesprek wilde niet meer erg vlotten. Onwennigheid en onuitgesproken verwachtingen en aannames beheersten hun conversatie, die cirkelde rond Pedra’s studie en het werk op haar stageplek. Haar borstverkleining kwam niet ter sprake en een vraag van Daniël naar haar moeder liet Pedra langs zich af glijden als had ze hem niet gehoord. Na een half uur stond ze plots op, waarbij haar stoel net niet omviel.

Ze wilde per se voor beiden afrekenen. Zijn verweer negeerde ze, volkomen onaangedaan. Hij herkende daarin een van hem geërfd talent.

Zij had geen paraplu dus hield hij de zijne boven haar hoofd en zo begeleidde hij haar naar de bushalte op de Prinsessenlaan, geladen met het gevoel dat hij in een musical was beland waarin elk moment iemand in zingen kon uitbarsten. De vraag was wie. Bij de bushalte gaf hij zijn dochter de paraplu en drukte een onwennige kus op haar wang. Als een bakvis. De bus reed voor en wierp een gordijn van regenwater op, waarvoor hij geschrokken achteruitsprong. Zij glimlachte en zwaaide hem heel even na toen hij wegliep, waarna ze instapte en verdween.

Onder professoren. Zo heet het brisante boek waarmee Willem Frederik Hermans in 1975 wraak nam op het zijns inziens benepen klimaat aan de Groninger Universiteit. Hij werkte daar eerder als lector op het Geografisch Instituut, tot hij zijn eervol ontslag kreeg van de toenmalige koningin Juliana. Het tv-programma Andere Tijden wijdde een boeiende aflevering aan de nasleep van deze kwestie.

Hermans’ functioneren aan het Geografisch Instituut leidde in 1971 zelfs tot Kamervragen, en later boog een minister zich over de zaak. Studenten uitten kritiek op zijn saaie manier van lesgeven, collega’s klaagden dat hij er nooit was. Hermans zelf deed dit af als uitwassen van de democratiseringsgolf die zich op dat moment voordeed aan de universiteit. Terwijl de professoren en hoogleraren voorheen al uitblonken in gewauwel, gezever en dagenlange vergaderingen over een ‘vlakelastiekje.’ De schrijver van onder meer De donkere kamer van Damocles, Nooit meer slapen en Ik heb altijd gelijk was op zijn best wanneer hij vilein om zich heen sloeg.

Het moge duidelijk zijn dat de werktitel van ons boek in wording verwijst naar dat van Hermans. Deze schreef prachtige boeken en dat hopen wij ook te doen, maar daar houdt elke overeenkomst op. Wij hebben niet altijd gelijk. We zijn zelf ook geen doktoren maar laten ze wel aan het woord. Of zij gelijk hebben, dat laten we aan de lezer over.

De vraag is trouwens of het hier wel gaat om gelijk hebben. Wij brengen hun ervaringen voor het voetlicht; dat is ons aandeel. Dat is niet alleen interessant voor de beroepsgroep, maar voor iedereen die wel eens naar de dokter moet. We kunnen alvast verklappen dat sommige bevindingen die wij optekenen op zijn minst zorgwekkend zijn. Het zal ons niets verbazen wanneer daar straks een minister aan te pas moet komen.

Het is dertig jaar geleden dat mijn vader in hartzeer en wanhoop zijn leven beëindigde. Nog steeds ijlt deze gebeurtenis na in de levens van mijn moeder en de zes kinderen die hij naliet.

Bijvoorbeeld in mijn droom. Het is nacht, blauwzwart onder een koepel van zilveren sterren. Mijn oudste broer en zus roepen ons bijeen om de geest van vader te bedaren. Hij blijft maar opduiken en rondwaren in telkens wisselende gedaanten, en wij nakomelingen zijn het erover eens dat een passend ritueel nodig is om zijn geest te kalmeren en eens en voor altijd te verzoenen met zijn lot. Hoewel hij begraven ligt op het kerkhof in Stein, waar ik onlangs met mijn dochters zijn graf bezocht, blijken de stamoudsten van onze familie te beschikken over zijn as. Die scheppen ze uit een groot houtvuur dat nagloeit onder de rotswand waar we elkaar ontmoeten.

In een bezwerend ritme komt het ritueel tot stand. Twee van ons snijden een kartonnen doos diagonaal over de lengte af. Een ander houdt deze doos schuin en schept er vaderlijke as in. Nummer vier laat er vervolgens vloeibare kaarsenwas in stollen, terwijl mijn jongste zus en ik vier pitten toevoegen aan het mengsel van was en as.

We zetten de kaarsdoos met de aswas schuin neer en ontsteken de pitten. Ze vatten rustig vlam en branden, terwijl het aswasmengsel voor onze ogen helder wordt als vloeibare honing.

Vaders geest is kalm en legt zich te rusten, voorgoed verenigd met zijn lot. Kijk eens omhoog, zegt de jongste onder ons. Wij heffen onze gezichten naar de nachtblauwe hemel, waar een spervuur van vallende sterren in alle richtingen uiteenspat op het ondoordringbare schild van de dampkring.

sterrenhemel